یک سری تعاریف

خوب حالا می رسیم سر یک سری شناخت مواد کارمون 

اول خامه 

خامه ( بهش ریس هم گفته میشه و یا خیلی راحت تر نخ ) : خامه همون نخ های رنگی هست که باهاش قالی می بافیم 

نخ چله : اگر تا حا حالا دیده باشید روی دار قالی یک سری نخ عمودی قرار گرفته به این نخ ها میگیم نخ چله و روی این نخ ها قالی بافته میشه . وقتی این نخ ها روی دار قالی قرار میگیرن بهشون میگیم تار 

پود : وقتی یک رج از قالی بافته میشه برای استحکام بیشتر کار از بین تارهای قالی دو تا نخ عبور میکنه . به این نخ ها پود گفته میشه . 

گره : هر خامه ای که روی دو تا تار قالی بافته میشه 

رج : وقتی از یک سر نقشه شروع کردیم به بافت و تا آخر تمام گره ها رو بافتیم میشه یک رج 

نقشه

باز هم سلام و روز خوبی داشته باشید دوستان 

این شکل که گذاشتم یک قسمت از نقشه  پشتی هست 

همینجوری که توی شکل می بینید  تمام نقشه به صورت شطرنجی مشخص شده هر ده خانه افقی و عمودی  با یک خط تیره تر مشخص شدن 

هر کدوم از این خونه های کوچک نشان دهنده یک گره در فرش هستن . 

وقتی نقشه ای که داریم بزرگ باشه به صورت تکه تکه روی یک مقوا چسبیده میشن . اینکار چند تا مزیت داره 

اول اینکه نقشه بر اثر مرور زمان و توی دست بودن یا ببین تارهای قالی قرار بگیره خراب نمیشه . مزیت بعدیش هم اینه که نقشه وقتی خیلی بزرگ باشه بافت سخت تر میشه چون همش باید از روی نقشه نگاه کرد و ممکنه اشتباه هم بشه و توی تکه نقشه های کوچک این اتفاق نمی افته دیگه 

اما ممکنه یکی از این تکه نقشه ها گم بشه و کلا مجبور بشیم کار رو تعطیل کنیم . 

نقشه

نقشه طرح و شکلی هست که از روی اون می بافیم جز یکی از اجزای جدا نشدنی قالی محسوب میشه . 

نقشه روی کاغذ شطرنجی کشیده میشه . که هر 10 خانه افقی و عمودی با یک خط تیره مشخص میشه . هر یک خانه به ازای یک گره در قالی محسوب میشه ( البته در فرشهای ساده  در تابلو فرش ها ممکنه به دو یا سه تا گره هم تقسیم بشه ) 

نقشه ای که ما میخریم یا کل نقشه هست ( البته این مورد فقط واسه تابلوفرش ها پیش میاد ) یا نقشه به صورت نصف شده هست ( یک دوم نقشه ) که وقتی نصف پائین نقشه رو بافتیم و تموم شد نقشه رو قرینه میگزاریم و دوباره از همون پائین نقشه ( که قبلا بالای نقشه بود ) شروع می کنیم به بافت 

یا ممکنه نقشه ای که می خریم به صورت یک چهارم نقشه باشه . وقتی نقشه اینجوری باشه . از سمت راست که شروع میکنیم به بافت یک رج وقتی به گره وسط رسیدیم دوباره همین هایی رو که بافتیم به صورت قرینه میبافیم و  وقتی هم که رسیدیم به وسط قالی باز قرینه تکه بافته شده پائین رو می بافیم . 

توی نقشه هایی که به صورت یک دوم و یک  چهارم هستن باید دقت کنیم که گره وسط فقط یک بار بافته میشه و همچنین رج وسط هم در اکثر نقشه ها فقط یک بار بافته میشه 

ابزارهای بافت

ابزارهای باقت قالی چند تا هستن . 

قلاب : یک وسیله که باهاش نخ ها (خامه) رو گره میزیم و هم چنین نخ ( خامه ) رو میبریم . این وسیله فقط توی بافت ترکی کاربرد داره چون بافت فارسی گره ها با دست زده میشه و با یک وسیله دیگه هم نخ ها چیده میشه . زمان خرید قلاب باید دقت کنیم که سر قلاب زیادی تیز یا کوچک یا بزرگ نباشه و همچنین روی دسته قلاب اگر پلاستیک کشیده شده باشه بهتره . ( اگر فلزی باشه باعث تاول زدن دست میشه و مجبور میشید خودتون یک روکش واسش درست کنید) 

شانه یا دفه ( دفنه هم بهش میگن ) : از این وسیله برای کوبیدن رج های بافته شده استفاده میشه و همچنین برای کوبیدن پودها . زمانی که میخواهیم این وسیله رو بخریم باید به سرهای فلزی شانه نگاه کنیم که حتما حتما صاف باشن و تو رفتگی یا کجی نداشته باشن چون باعث پاره شدن نخ میشه . 

قیچی : قیچی هم که مشخصه که واسه صاف کردن روی قالی استفاده میشه . فقط شکل قیچی یک مقدار با قیچی های معمولی فرق داره . البته اگر قیچی هم نداشته باشیم چندان مهم نیست چون بعد از مرحله پرداخت( بعدا توضیحش میدهم ) روی فرش خودش خوب میشه .

یکی دیگه از وسیله هایی که برای قالی بافی استفاده زیاد میشه و البته جز وسایل قالی بافی هم نیست سنگ تیز کن آشپرخونه هست واسه تیز کردن قلاب ازش استفاده میکنم . 

سیخ : سیخ هم یکی از وسایلی هست که توی بافت ترکی ازش استفاده میکنیم و برای رد کردن پودها از بین تارها استفاده میشه . توی بافت فارسی از کوجی استفاده میکنیم که بعدا توضیحش میدم 

این هم عکس قلاب و شانه 

 

این هم عکس سیخ

دار قالی

شکلی که پایین گذاشتم شکل یک دار ساده عمودی هست . 

از این نوع دارها بیشتر برای کارهای کوچک استفاده میشه . در دارها به دو تا لوله ای که به صورت خط عمودی اینجا قرار گرفتن راست روها یا تیری میگن و به لوله افقی پایین دار زیردار و به لوله افقی بالای دار سردار گفته میشه . 

اگر دقت کنید  بالای دو تا راست رو مثلاً شکل پیچ هستن 

اگر این دو تا پیچ رو در دار داشته باشیم یا از گوه استفاده کنیم و یا غیر از این چهارچوب اصلی یک سردار دیگه هم داشته باشیم کار واسه خودمون راحت تره . 

چون اگر در زمان بافت هر جا که دیدیم دیگه بافت سخت شده واسمون پیچ ها رو کمی باز میکنیم و فرش رو میکشیم پائین تا به پشت دار بره و قسمتی که باید ببافیم جلوی دست خودمون قرار بگیره . 

دار میتونه به این صورت باشه یا میتونیم که پشت دار دو تا پایه فلزی واسمون بسازن که حالت قاب عکس داشته باشن و یه مقدار بافت راحت تر باشه 

انواع بافت فرش

با توجه به اینکه چه نوع بافتی میخواهیم داشته باشیم ابزار و نوع بافت ما فرق میکنه کلا دو نوع بافت داریم یکی بافت ترکی و دیگری بافت فارسی 

بافت ترکی همونجور که از اسمش پیداست تو مناطق ترک نشین قدیمها کاربرد داشته و بافت فارسی هم تو سایر مناطق کشور بافته میشده

این دو نوع بافت خیلی با هم فرق دارن . بافت ترکی با قلاب بافته میشه اما فارسی با دست . بافت ترکی استحکام بیشتری نسبت به بافت فارسی داره . در بافت فارسی میشه تقلب کرد اما تو بافت ترکی نمیشه 

پس من اینجا به شما بافت ترکی رو یاد میدم . 

دار قالی

دار قالی : به اون چهارچوب فلزی یا چوبی دار قالی گفته میشه که در اندازه های مختلف میشه ساختش و جز جدایی ناپذیر بافت قالی هست . 

دار قالی به دو دسته دارقالی افقی و عمودی تقسیم میشه . دار قالی افقی بیشتر در بین ایلات و عشایر کاربرد داره و به دلیل اینکه استفاده طولانی مدت از این نوع دار قالی باعث بدشکلی بدن توی بعضی از اندام ها میشه و مشکلات جسمی به وجود میاره پس اصلا بهش نیاز نداریم . 

دار قالی عمودی دارهای ایستاده ای هستند که به فضای کمی نیاز دارند مشکلات خاصی هم واسه بدن به وجود نمیارن . این دارها در اندازه های خیلی متفاوت ساخته میشن .

دار قالی فلزی بهتر از چوبی هست چون بر اثر گذشت زمان خراب نمیشه . بر اثر رطوبت خراب نمیشه . دار قالی چوبی سنگین میشه و جابجا کردنش یک مقدار سخت میشه . 

دار قالی باید متناسب با اندازه قالی باشه . مثلا یک تابلوفرش یک متر در یک متر رو هیچ وقت روی یک دار قالی 3 در چهار نباید بافته بشه . به دو دلیل ، اول اینکه کار خودمون رو سخت تر میکنیم و دوم اینکه نخ چله خیلی زیادی مصرف می کنیم . 

ضخامت لوله هایی که برای دار قالی استفاده میشه باید با اندازه دار متناسب باشه چون فشار خیلی زیادی رو باید تحمل کنند  

توی این وبلاگ قرار بود که آموزش قالی بافی رو بزارم که بنا به دلایلی این کار رو انجام ندادم . اما اگر خدا بخواد باز از امروز شروع میکنم تا دوستانی که به این هنر علاقه دارن اما به دلیل مشغله فرصت کلاس رفتن ندارند کمی با مقدمات کار آشنا بشن . 

خوب اول چیزی که توی پست های قبلی هم نوشته بودم اگر حال و حوصله کارهای طولانی مدت رو ندارید اگر دوست دارید کاری رو زود تموم کنید اگر به هر دلیلی نمیتونید بر روی کاری تمرکز کنید . بهتره اصلا سمت بافت قالی نیایید . 

اگر از به بافتن قالی علاقه ای ندارید ، اگر هم دوست دارید کاری که انجام میدید هزینه کمی داشته باشه پس قالی بافی رو بیخیال بشید . 

نقشه و رجشمار

نقشه : 

به طرحی که باید بافته بشه نقشه گفته میشه . برای خرید نقشه باید چند مورد رو در نظر داشته باشیم اول اینکه نقشه ما باید متناسب با اندازه دار قالی باشه مثلا اگر نقشه تابلو فرش ما 20 در 30 سانتی متر باشه نباید این نوع نقشه رو روی دار قالی با اندازه 1 در یک و نیم سانتی متر ببافیم چون نخ چله خیلی زیادی باید مصرف کنیم  ، دوم اینکه اگر نقشه خیلی ظریف باشه پس نوع خامه هم عوض میشه مثلا برای رجشمار بالاتر از 60 چله ابریشم میشه و خامه هم ابریشم و مرینوس یک لا میشه  ، سوم اینکه نقشه ای که میخریم نباید اشکال و یا ایراد داشته باشه نقشه هایی که الان ما میخریم به صورت کپی رنگی از طرح اصلی هستند و ممکنه در رنگ تفاوت داشته باشند و یا رنگ های نقشه در چند جای نقشه عوض شده باشند و همینطور ممکنه کپی از نقشه درست گرفته نشده باشه و یک قسمت از طرح های حاشیه نقشه از بین رفته باشه . چهارم اینکه دقت کنیم که تمام تکه های نقشه وجود داشته باشند . 

نقشه ها چند نوع هستند اکثر نقشه های قالی های بزرگ و قالیچه ها به صورت یک چهارم هستند یعنی فقط یک چهارم طرح اصلی وجود داره که معمولا سمت راست پائین طرح وجود داره پس طرح سمت راست قالی از روی همون قسمت از نقشه بافته میشه و به صورت معکوس عرضی بافته میشه و برای قسمت بالای قالی سمت راست نقشه معکوس طولی بافته میشه و برای سمت چپ بالا نقشه به صورت معکوس طولی و عرضی بافته میشه

بعضی از نقشه ها به صورت یک دوم هستند که یک قسمت پائین طرح داره و قسمت بالای قالی به صورت معکوس بافته میشه . 

بعضی از نقشه ها به صورت کامل هستند که اکثرا این نوع نقشه ها ، نقشه های تابلو فرشها میباشند . 

رجشمار : 

در بافت ترکی به تعداد گره هایی که در 7 سانتی متر می زنند رج شمار می گویند . که هر مقدار عدد رجشمار بالاتر باشه نقشه ظریفتره و هر مقدار رجشمار پائین تر باشه از ظرافت نقشه کم میشه . 

باید دقت کنیم که رج شمارهای بالا مثلا رجشمار بالاتر از 55 و یا 60 معمولا نیاز به گره هنری دارند و نوع چله ها هم فرق میکنه . و از ضخامت خامه ها هم کم میشه . 

در رجشمارهای پائین ضخامت خامه ها بیشتر میشه و از ظرافت نقشه کاسته میشه .(رجشمارهای پائین تر از 30 یا 35)

 پس در بافتهای ترک یک نقشه معمولی باید رجشماری بین 30 تا 45 داشته باشه . 

برای بدست اوردن رجشمار کافیه که نقشه رو بزاریم کنارمون و با یک خط کش در عرض قالی بگذاریم و تعداد گره هایی که در 7 سانتی متر وجود داره رو بشماریم . 

در بعضی از مناطق فارس نشین به جای اینکه تعداد گره ها در 7 سانتی متر رو مشخص کنند ممکنه در 8 یا 10 سانتی متر  تعداد گره ها رو مشخص کنند . 

به رجشمار رک و یا رگ هم میگویند . که اگر دقت کرده باشید در کنار نقشه قالی رجشمار رو با رک مشخص کردند  البته رک چهاربرار بزرگتر از رجشمار هست . 

مثلا اگر در یک نقشه رجشمار 45 باشه رک نقشه میشه 45*4= 180 

به صورت برعکس اگر رک نقشه 200 باشه رجشمار نقشه میشه 200 تقسیم بر 4 که میشه 50 

انواع گره

انواع گره : 

در بافتهای معمولی فقط دو نوع گره داریم . یکی گره ترکی هست که در مناطق ترک نشین زده میشه و دیگری گره فارسی هست که در سایر مناطق ایران زده میشه . 

این دو نوع گره باهم تفاوت دارند. زدن گره ترکی نیاز به قلاب داره و گره فارسی با دست انجام میشه . گره ترکی استقامت بالاتری داره و بر اثر پا خوردن فرش دیرتر خراب میشه و همینطور بعد از اتمام فرش دیگه نمیشه با دست گره رو کشید و باز کرد . اما گره فارسی استقامت کمتری داره و در اثر پاخوردن قالی زودتر خراب میشه و بعد از بافت فرش اگر یک سر گره رو بکشید کلا گره باز میشه . 

در گره ترکی نمیشه تقلب کرد اما در گره فارسی تقلب صورت میگیره که خیلی هم رایج هست که بهش گره کمانشی می گویند . یک چند تا تفاوت دیگه هم داشتن که الان یادم نیست 

به غیر از گره ترکی و گره فارسی گره های دیگه ای هم در فرش زده میشه . که 90 درصد بقیه گره ها برای بافت تابلوفرشهای ظریف مورد استفاده قرار میگیره و به گره های هنری معروف هستند . پس فعلا نیازی به یادگیری سایر گره ها نداریم .